گزارش مکانی شهرستان فردوس

شهرستان فردوس در لغت به معنای بالاترین مرتبه بهشت و معرب واژه پردیس میباشد.

شهرستان فردوس به مرکزیت شهر فردوس، در شمال غربی استان خراسان جنوبی و بین ۳۹-۳۲ درجه تا ۴۲-۴۳ درجه عرض شمالی و ۵-۷۵ تا ۵۵-۵۸ درجه طول شرقی واقع شده‌است. این شهرستان که در سال ۱۳۲۳ تشکیل شد، ابتدا شامل محدوده وسیعی بود که به تدریج بخش‌های آن به شهرستان‌های مستقلی تبدیل شده و در گذشته شامل ۴ شهرستان (شهرستان‌های فردوس،طبس،سرایان و بشرویه)می‌شود. پس از تقسیم استان خراسان به سه استان، شهرستان فردوس متعلق به استان خراسان رضوی بود که درایفند85 به استان خراسان جنوبی ملحق شد.

در تیرماه سال1399، بخش طبس از شهرستان فردوس جدا شده و به صورت شهرستان درآمد و همچنین بخش سرایان نیز ازبخش مرکزی (بخش حومه در آن زمان) جدا شده و به یک بخش مستقل تبدیل شد.

بر اساس سرشماری نفوس و مسکندر سال ۱۳۷۵، جمعیت این شهرستان با احتساب بخش سرایان ۸۶٬۶۲۵ نفر بوده که پس از انتزاع بخش سرایان و بر اساس سرشماری سال ۱۳۸۵، جمعیت آن بالغ بر ۶۱٬۳۴۶ نفر بوده‌است. با توجه به ارتقای بخش بشرویه به شهرستان و جداشدن آن از این شهرستان، جمعیت محدوده کنونی این شهرستان در سرشماری سال ۱۳۹۰تعداد ۴۱٬۶۲۶ نفر بوده‌است. میزان باسوادی در شهر فردوس، ۹۱٫۱٪ و در شهرستان فردوس، ۸۴٫۴٪ است که از میانگین کشور و استان، بسیار بالاتر است.

هم اکنون این شهر شامل ۲ شهر فردوس و اسلامیه، یک بخش و ۳ دهستان است و این شهرستان، تعداد ۷۷۱ آبادی دارد که از این میان، ۱۶۵ روستا دارای سکنه می‌باشند

دهستان باغستان

دهستان برون

دهستان حومه



متن کامل این نوشته در ادامه مطالب

دهستان باغستان، دهستانی دربخکزی فردوس است. مرکز این دهستان روستای باغستان علیا است. از روستاهای مهم این دهستان، می‌توان به باغستان علیا، باغستان سفلی، سرند، فتح آباد، مهرانکوشک،گستج و بیدسگان اشاره کرد. روستای باغستان علیا، دارای آب و هوایی مطلوب و مناظر طبیعی زیبا می‌باشد که آن را به یکی از مناطق ییلاقی و گردشگری شهرستان فردوس تبدیل کرده به‌گونه‌ای که این روستا به عنوان منطقه نمونه گردشگری تصویب شده‌است . همچنین آبگرم معدنی در این دهستان قرار دارد.

دهستان برون، دهستانی در بخش مرکزی شهرستان فردوس است. مرکز این دهستان روستای برون است. از روستاهای مهم این دهستان، می‌توان به برون،خانیک،انارستانک. امرودکان، خرو، وظهر اشاره کرد.

دهستان حومه، دهستانی در بخش مرکزی شهرستان فردوس است. مرکز این دهستان روستای خانکوک است. از روستاهای مهم این دهستان، می‌توان به خانوک،حسن آباد وکجه اشاره کرد.

شهرستان فردوس، از جمله شهرستان‌های تاریخی کشور است که از ۱۹۰ اثر تاریخی شناسایی شده در آن، تاکنون ۹۰ اثر به ثبت آثار ملی رسیده‌اند. مهمترین جاذبه های گردشگری این شهرستان عبارتند از:

آبگرم معدنی
مدرسه علمیه علیا
مسجد جامع تون
قنات بلده
مسجد آب انبار و حمام کوشک
کوه قلعه فردوس
روستای ییلاقی باغستان علیا
روستای ییلاقی بیدسگان
روستای خانیک(خانیک شاه)
قلعه حسن آباد
حمام سردشت

حمام خیروز

1-آبگرم معدنی فردوس، یک چشمه آبگرم با خواص درمانی است که در فاصله حدود ۲۰ کیلومتری شمال شهر فردوس واقع شده‌است.این آبگرم طبیعی، به دلیل داشتن خواص درمانی، هر ساله پذیرای شمار زیادی از گردشگران داخلی و خارجی است. منطقه گردشگری باغستان و آبگرم، تنها در ۱۵ روز نخست تیرماه ۱۳۸۸، با جذب ۲۷۶ هزار نفر بازدید کننده، بیشترین میزان ورودی مسافر در این مدت را در استان خراسان جنوبی داشته‌است.

 استفاده از آبگرم معدنی فردوس در درمان بسیاری از بیماری های پوستی و مفصلی مؤثر بوده و توسط بسیاری از پزشکان توصیه گردیده‌است.پس از زمین لرزه سال 1347، آب این چشمه آبگرم کاملاً خشکید، ولی بعد از دو سال خود به خود شروع به جوشیدن نموده و جاری شد. این مجموعه، ظرفیت اسکان ۱٬۲۰۰ نفر را در شبانه‌روز دارد

 

2-مدرسه علمیه علیا، مدرسه‌ای است مربوط به دوره صفویه، واقع درشهر تاریخی تون(فردوس امروزی).این مدرسه که دارای ساختار چهار ایوانی و پلان هشت‌ضلعی است، در دوره صفویه و به دست فردی به نام «میر علی بیک» ساخته شده‌است.

مدرسه علیا، تا پیش از زمین لرزه 47,مورد استفاده طلاب و مدرسین علوم دینی بوده‌است، ولی امروزه به عنوان آثار تاریخی توسط سازمان میراث فرهنگی نگهداری می‌شود. از مشخصات بارز معماری این مدرسه، تکرار فرم هشت ضلعی در قسمت‌های مختلف پلان آن است.

3-مسجد جامع تون، که امروزه بیشتر مسجد جامع قدیم نامیده می‌شود، از جمله نقاط دیدنی شهر فردوس می‌باشد که در محوطه باستانی توندر جنوب غربی این شهر قرار دارد.مسجد جامع تون متعلق به دوره سلجوقیان بوده‌است و نخستین باری که از آن در کتب تاریخی یاد شده، در احسن‌التقاسم مقدسی متعلق به نیمه دوم سده چهارم هجری است.

مسجدی که امروزه به یادگار مانده، از مساجد دو ایوانی سبک خراسانی است که ایوان شرقی و پایاب مسجد در زلزله‌ای مهیب در اوایل دوره صفویه فرو ریخته و به جز ایوان قبله و گنبدخانه‌های طرفین آن، سه ضلع دیگر در دوره صفوی با کمی عقب‌نشینی از هر ضلع، مجدداً بازسازی شده‌اند.

معماری و تزئینات آجرنمای ایوان غربی این بنا مربوط به قرن پنجم و ششم هجری قمری و دوره سلجوقی است. و در جبهه شرقی آن، در اوایل دوره قاجار شبستانی به نام شبستان آخوند ملااکبر احداث شده‌است. این شبستان دارای صد ستون قطور بوده که در زمین‌لرزه سال ۱۳۴۷ به کلی تخریب شد. این مسجد با شماره ۱۲۲۲ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده‌است.

ایوان این مسجد ۱۶ متر ارتفاع دارد و پوشش آن طاق و تویزه است که ویژگی سبک معماری خراسانی است. آجرنمای تزئینی این ایوان، تکرار یک شکل هندسی در قالب‌های ۶۰ در ۶۰ سانتی‌متر است. در فضاهای خالی این نمای آجری، قطعات کاشی جای داشته که امروزه به جز ۳ یا ۴ قطعه آن هم به طور غیر منظم، هیچ نشانی از کاشی‌ها دیده نمی‌شود. همچنین در نمای پوشش داخلی ایوان، آثاری از نقاشی بر روی گچ دیده می‌شود.

4-قنات بلده، یک رشته قنات با قدمت تاریخی (مربوط به دوره ساسانی   ) است که بخش‌های عمده‌ای از زمین‌های کشاورزی نزدیک شهر فردوس را آبیاری می‌کند.قنات بلده دربرگیرنده ۱۶ قنات، دو چشمه و مقداری آب‌های سرگردان است که در سالیان اخیر بر اثر خشکسالی، تعدادی از آنها خشکیده‌اند. تاریخ احداث این قنات به طور دقیق مشخص نیست، ولی به روایتی احداث آن مربوط به قبل از اسلام و دوره ساسانی است.ناصرخسرو در سفرنامه خود آن را به کیخسرو نسبت می‌دهد.

این قنات مسیری حدود ۳۵ کیلومتر را پیموده و حدود ۲٬۳۸۲ هکتار از زمین‌های منطقه فردوس را مشروب می‌کند. حدود ۴۰۰ سال پیش، تعداد زیادی از مالکان آب بلده جان خود را از دست داده و حدود ۳ هزار فنجان از آب این قنات بدون مالک مانده بود. در این دوران، شاه عباس صفوی که همراه با شیخ بهایی پیاده از اصفهان به سمت مشهد برای زیارت می‌رفت، از تون (فردوسآن زمان) گذشت و هنگام ورود او ,میرتونی، از دانشمندان آن زمان تون، از وی خواست که این آب را وقف چهار طبقه (سادات، علما، فقرا و صلحا) کند و شاه عباس آب‌ها را بین همین ۴ طبقه وقف کرد. گفته می‌شود که شیخ بها در همین مسافرت، آب بلده را به ۲ نهر مساوی تقسیم کرد به طوری که در هر ۸ شبانه روز یک بار باغ‌ها مشروب شود. کل قنات‌های بلده، ۲۷ رشته هستند ولی امروز فقط ۱۶ رشته آن فعال و از این ۱۶ قنات، ۱۲ رشته اصلی و ۴ قنات دیگر فرعی هستند.

برای کاهش میزان نفوذ آب و همچنین کاهش تبخیر آن پس از جاری‌شدن آب در سطح زمین، مرتباً مقداری خاک رس به آب اضافه می‌کنند تا آب گل آلود و تیره شده و منافذ مجرای آبرسانی قنات بسته شود و نفوذ آب به داخل زمین کاهش یابد. به فردی که وظیفه گل‌آلود کردن آب را بر عهده دارد، «تیره‌گر» گفته می‌شود.

این قنات، بخش زیادی از باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی روستاهای باغستان علیا وصفلی و شهراسلامیه را آبیاری می‌کند. همچنین در گذشته، علاوه بر کشاورزی، با ذخیره آب این قنات در آب‌انبارها و پس از ته‌نشین‌شدن خاک آن، آب شرب شهر فردوس نیز تأمین می‌شده‌است.بررسی‌های کارشناسی انجام‌شده، نشان داده‌اند که کانال‌های انتقال آب این قنات، ظرفیت تولید ۵۰۰ تن ماهی را در هر دوره پرورش ماهی دارند.

5-مجموعه تاریخی کوشک، شامل مسجد، حمام، حوض‌انبار و آب‌انباری است که در نزدیکی دروازه قاین در شهر تاریخی فردوس( امروزی) قرار گرفته‌اند.مسجد کوشک، قدیمی‌ترین مسجد استان خراسان جنوبی بوده و بر اساس شواهد معماری موجود و فرم پلان، بنای اولیه آن به سده‌های نخست اسلام برمی‌گردد. همچنین با توجه به ساختار بنا و کتیبه‌های دراویش، به ویژه آیه پیشانی محراب، به نظر می‌رسد که این بنا در اصل نه یک مسجد، بلکه شاید یک خانقاه و در دوره‌های دورتر (قبل از اسلام) شاید یک آتشکده بوده‌است.حمام کوشک، در جلوی ایوان ورودی و به صورت زیرزمینی بوده و متعلق به دوره تیموری است.مسجد و حمام کوشک به ترتیب به شماره‌های ۱۱۹۹۲ و ۱۱۹۹۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده‌اند.

6-کوه قلعه فردوس، کوهی است که در ۱۰ کیلومتری جنوب شهر فردوس قرار داشته و محل یکی از قلعه‌ها و دژهای مهم اسماعیلیه و مرکز استقرار این فرقه در ایالت قهستان و در جنوب خراسان بزرگ بوده‌است. قلعه واقع در قله این کوه، با شماره ۲۹۹۳۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده اسقت.

عطاملک جویتی در تاریخ جهان گشای درباره این قلعه می‌گوید: «از ۷۰ دژی که در جنوب خراسان قرار داشت، شاید وسیع‌ترین و عظیم‌ترین آنها در ۵ کیلومتری جنوب غربی فردوس باشد. اسماعیلیان، قلعه نظامی خود را در بالای این کوه ساخته بودند که در بلندترین نقطه دشت فردوس واقع شده و از تمام جهات بر منطقه مشرف است. موقعیت این قلعه به‌گونه‌ای است که از سه جهت به پرتگاه‌هایی منتهی می‌شود و تنها راه دسترسی به قلعه از طریق تنگه‌ای است که در جنوبی غربی کوه، که شیب کمتری دارد، قرار گرفته‌است. این قلعه در ۶ حصار مختلف ساخته شده و مرکز فرماندهی در طبقه ششم و در نوک قلعه قرار دارد. طبقات دیگر آن دارای دروازه‌های ورودی از جهات مختلف، محل نگهداری آذوقه، اسلحه‌خانه، اصطبل، آب انبار، برج و بارو و حمام و تالارها و سربازخانه هستند. ارتفاع برج‌ها حدود ۵ متر بوده و تمام آنها به کمک سنگ‌های لاشه و ملات گچ و ساروج ساخته شده‌اند.

این قلعه در دوران آبادی دارای دو دیوار و حصار تو در تو و چند برج دیده‌بانی بوده‌است. محیط بیرونی‌ترین دیوار، حدود یک هزار متر است. در قسمت پایانی قلعه، آب‌انبارهایی درون سنگ‌ها کنده شده که طول هر یک حدود ۱۰ متر و عرض آنها در حدود ۲ متر بوده و از آب باران و برف پر می‌شده‌اند. این آب‌انبارها در هنگام محاصره، به عنوان آب شرب اهالی مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند. همچنین این آب انبارها، ذخیره تمام اهالی قلعه نبوده‌اند؛ زیرا در پایین دیوار و در جنوب قلعه چاهی کنده بودند که امروزه به چاه قنوت مشهور است. در قله کوه آثار برج استوانه‌ای کوچکی قرار دارد که شاید محل افروختن آتش بوده و با دیده‌بانی در ارتباط بوده‌است. این دژ، روزگاری بر جلگه‌های اطراف و راه‌های بازرگانی قدیم ناظر بوده و راه‌های کاروانی دشت تون را هم می‌توانسته به خوبی دیده‌بانی کند.

این قلعه دارای تونلی آجری است که به قلعه حسن آباد متصل است و این راه زیرزمینی این دو قلعه را به وسیله یک راه زیرزمینی دیگر به وسط شهر تاریخی تون متصل می‌کند. در داخل این تونل زیرزمینی که پس از زمین لرزه47 کشف شد، اجساد بسیاری از مردگان یافت شد که در کنار هم در داخل این تونل چیده شده و دارای کفن‌هایی با آثار اسلامی و آیات قرآن بودند. در حمله مغول به منطقه فردوس، این قلعه مورد هجوم سربازان مغول قرار گرفت و غارت شده و در نهایت به آتش کشیده شد

7-روستای باغستان علیا، دارای آب و هوایی مطلوب و مناظر طبیعی زیبا می‌باشد که آن را به یکی از مناطق ییلاقی و گردشگری شهرستان فردوس تبدیل کرده به‌گونه‌ای که این روستا به عنوان منطقه نمونه گردشگری تصویب شده‌است .جاده فردوس به گناباد از وسط این روستا عبور می‌کند که در دو طرف جاده، درختان بید، چنار و سپیدار سر به فلک کشیده جلوه خاصی به آن داده و تمام مسیر را سایه می‌کنند. همچنین آب قنات تاریخی بلده از دو طرف جاده عبور می‌کند. در مسیر آب این قنات، بیش از ۲۰ آسیاب آبی قرار داشته که تعدادی از آنها، از جمله آسیاب تاریخی معروف به آسیاب آبی حاجی خان هنوز هم باقی مانده‌اند.محصول انار باغستان، مرغوب‌ترین انار منطقه فردوس می‌باشد

 

8-روستای بیدسکان یا بیدسگان، روستایی کوهستانی است در دهستان باغستان از توابع بخش مرکزی فردوس که در فاصله ۲۹ کیلومتری شمال شرقی شهر فردوس واقع شده‌است. بر اساس سرشماری سال ۱۳۸۵، جمعیت این روستا، ۳۰۹ نفر بوده‌است.

1-قلعه بیدسکان: این اثر تاریخی که در زمان‌های قدیم برای دفاع اهالی روستا مورد استفاده قرار می‌گرفته، بیش از ۳۰۰ سال قدمت دارد.

2-دره ی بیدسکان: که یکی از جاهای تفریحی شهرستان فردوس است.

همچنین ۷ اثر تاریخی در این روستا به ثبت سازمان میراث فرهنگی گردشگری رسیدهکه شامل آب انبار بش، آب انبار عطایی،آب انبار شه میرزا،آب انبار محمدی، قلعه بیدسکان و حمام بیدسکان هستند.محصولات کشاورزی عمده این روستا، زعفران، گندم، انار، پنبه، بادام و گردو هستند.

9-روستای تاریخی خانیک، در مناطق کوهپایه‌ای بخش مرکزی شهرستان فردوس و در فاصله ۳۰ کیلومتری شمال شرقی شهر فردوس قرار دارد. اهالی آن شیعه و فارسی‌زبانند

10-قلعه حسن‌آباد، قلعه‌ای به‌جای مانده از اسماعیلیان و مربوط به سده‌های ششم و هفتم هجری قمری است که در ۸ کیلومتری شمال غرب فردوس و ۲ کیلومتری روستای حسن‌آباد قرار دارد.این قلعه بر بالای کوهی ساخته شده‌است که اهالی روستای حسن‌آباد آن را قلعه دختر می‌نامند. این قلعه، دارای چند حصارسنگی است و در آن آثاری از حمام و برج و بارو و میخ‌های بزرگ آهنی مشاهده می‌شود. در روبروی این کوه، کوه دیگری است که شاه مرغان نامیده می‌شود و در زمستان از دهانه چاهی که بر قله آن است دودی مشاهده می‌شود به نظر می‌رسد بخار آب باشد.

این قلعه دارای تونلی آجری است که به کوه قلعه، یکی دیگر از قلعه‌های تاریخی اسماعیلیان، متصل است و این راه زیرزمینی این دو قلعه را به وسیله یک راه زیرزمینی دیگر به وسط  شهزر تاریخی تون متصل می‌کند. در داخل این تونل زیرزمینی که پس از زمین لرزه47  کشف شد، اجساد بسیاری از مردگان یافت شد که در کنار هم در داخل این تونل چیده شده و دارای کفن‌هایی با آثار اسلامی و آیات قرآن بودند

 

11-حمام سردشت که در مورد تاریخ احداث بنا و بانی آن اطلاع دقیقی در دست نیست اما شواهد معماری دوره تاریخی آن را صفویه می داند. حمام سردشت به دلیل قرارگیری در محله ای به همین نام، معروف گشته است.

این حمام یکی از اماکن زیبا و در نوع خود جالب و دیدنی است که بخش هایی از گنبدهای آن به دلیل قرارداشتن در مسیر تردد ماشین، دام و انسان و بخش های داخلی آن در اثر عواملی از جمله نزولات جوی تخریب شده است. اصول ساخت و عناصر تشکیل دهنده حمام ها یکی است و حمام سردشت نیز از این قاعده مستثنی نبوده  حمام شامل سردرورودی، دهلیز، بینه، سربینه، میان در، گرمخانه، خزینه، تون (گلخن) و هیزم دان (خارخانه) است.

 در برخورد اول با این بنا، پهنه وسیعی از گنبدهای در خاک خزیده با نورگیرهای دایره ای شکل شان خود نمایی می کند. حمام دارای دو ورودی است که یکی از آنها در جبهه شمال غرب و دیگری در جنوب غرب قرار دارد. از آنجا که سیه باد از بادهای دائمی این منطقه است و در اکثر اوقات موجب سرما شود، ورودی اولیه که در شمال غرب قرارداشته در اواخر دوره پهلوی مسدود شده و به جبهه جنوب غرب منتقل شده است.

 

12-حمام خیروز یکی از بناهای زیبا و تاریخی شهر تون است که در ضلع جنوبی امام زادگان سلطان محمد و سلطان ابراهیم واقع شده است. قدمت این بنای تاریخی به دوره صفویه بر‌می گردد.این حمام در زلزله سال 1347 بطور جدی آسیب می‌بیند و پس از آن غیر قابل استفاده بوده و می‌توان گفت از حیث انتفاع خارج شده است.

معماری این حمام مانند حمام های سردشت و کوشک در سطح منطقه منحصر به فرد بوده و نکته جالب توجه در ساخت آن اینکه حمام طوری طراحی شده که آب قنات وارد سربینه مردانه شده پس از عبور از طول سربینه زنانه از آن خارج می‌شود.این حمام دارای دو قسمت (زنانه و مردانه) کاملاً مجزا بوده است. تاریخ ساخت بنای اولیه آن به دوره صفویه بر ‌می‌گردد که در سال 1335 بخش‌هایی به آن اضافه شده است

در رابطه با موقعیت جغرافیایی این شهرستان و عدم وجود توده‌های مرطوب و کوهستان‌های مناسب و به علت مجاورت با دو کویر مرکزی و نمک دارای آب و هوای صحرایی، خشک و کم‌باران می‌باشد. میانگین میزان بارندگی این شهرستان در حدود ۱۵۵ میلی‌متر در سال است. این شهرستان به لحاظ وسعت زیادش از نظر آب و هوایی دارای دو منطقه متفاوت است:

1-مناطق کوهپایه‌های شمالی که معمولاً دارای زمستان‌های بسیار سرد و تابستان‌های معتدل می‌باشد که شهرهای فردوس و اسلامیه تقریباً در این ناحیه قرار دارند و علت وجود این آب و هوا عمدتاً کوهستانی و مرتفع بودن آن است.

2-قسمت جنوب و جنوب غربی که دارای تابستان‌های فوق‌العاده گرم و خشک می‌باشد.

با توجه به میزان بارش کم، درجه حرارت بالا، جنس خاک و سایر شرایط طبیعی و جغرافیایی در شهرستان فردوس، پوشش گیاهی از نوع استپی است که بر حسب میزان رطوبت تغییر می‌کند و این پوشش در قسمت‌های شمالی و مرتفع انبوه بوده و تبدیل به مراتع می‌شود. مهم‌ترین گیاهان استپی شهرستان عبارت‌اند از: خارشتر، گون، گز، قیچ، تاغ، تریخ، اسپند و شورکده که اغلب از نوع گیاهان سازگار به شوری هستند. ویژگی عمده تمامی این ناحیه تُنُک‌بودن پوشش گیاهی آن است که به ندرت بیش از یک سوم خاک را می‌پوشاند. در بین گیاهانی که به طور طبیعی رشد می‌کنند، گیاهانی که مصرف دارویی دارند در منطقه یافت می‌شوند که بعضی از این گیاهان عبارتند از ختمی، بادیان، ترنجبین، زرشک، زیره، خارخشت، شوید، کلپوره، کاسنی و بارهنگ.

۲۳۰ هزار هکتار از مساحت شهرستان فردوس را مراتع پرتراکم، متوسط و کم‌تراکم تشکیل داده و ۱۳۰ هزار هکتار از وسعت آن را بیابان و کویر در بر می‌گیرد

شهرستان فردوس دارای ۲۰۰ حلقه چاه کشاورزی، ۲۳۰ رشته قناتو ۵۲ دهنه چشمه است که بیش از ۹۰ درصد آب برداشتی از منابع زیرزمینی این شهرستان در بخش کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد. با توجه به میزان بارندگی کم در این شهرستان، عمده زمین‌های کشاورزی به صورت آبی می‌باشند. کل سطح زیر کشت این شهرستان در حدود ۲۷٬۰۰۰ هکتار است. از این میان، نزدیک به ۸٬۰۰۰ هکتار، به صورت دیم بوده و بقیه آبی هستند. مهم‌ترین محصول زراعی این شهرستان، زعفران و مهم‌ترین محصولات باغی آن، انار و پسته هستند. همچنین شهرستان فردوس یکی از مهم‌ترین مناطق قالی‌بافی استان خراسان جنوبی است.

شهرستان فردوس، یکی از تولیدکنندگان اصلی انار در ایران است. میزان تولید سالانه انار در این شهرستان، حدود ۳۰ هزار تن است که حدود ۴۰ درصد از تولیدات باغی استان خراسان جنوبی را تشکیل می‌دهد. این مقدار انار از ۲٬۰۴۵ هکتار سطح زیر کشت بدست می‌آید. ۸۰ درصد انار تولیدی شهرستان فردوس به کشورهای حاشیه خلیج فارس،کره جنوبی و دیگر کشورها صادر می‌شود. از نظر میزان تولید انار، شهرستان فردوس پس از شهرستان‌های ساوه و نی ریز، سومین شهرستان تولیدکننده انار در ایران است.

انواع مختلف انار فردوس شامل شیشه کَپ، شهوار، ملس، شلغمی، پوست سیاه، شیرین، یزدی و باغی است که معروف‌ترین و با کیفیت‌ترین آنها، انار شیشه کپ است. انار شیشه‌کَپ فردوس، علاوه بر طعم دلچسب و لذیذ، خاصیت ماندگاری و انبارداری بسیار خوبی دارد که این ویژگی سبب شده‌است که انار فردوس بدون اینکه فاسد شود به دورترین نقاط جهان حمل شود و باغداران فردوس و روستاهای اطراف، انار مورد نیاز خود را بدون استفاده از سردخانه و به صورتی سنتی تا مدت چهار ماه به بهترین نحو نگهداری کنند

شهرستان فردوس، یکی از قطب‌های تولید زعفران در ایران است. میزان تولید زعفران خشک این شهرستان در سال ۱۳۸۴، ۱۱ تن بوده‌است. سطح زیر کشت زعفران در شهرستان فردوس، ۳٬۲۰۰ هکتار است. محصول زعفران فردوس در مؤسسه تحقیقاتی خراسان، به عنوان مرغوب‌ترین زعفران از نظر عطر و رنگ‌دهی شناخته شده‌است.

تولید پسته در شهرستان فردوس در سال ۱۳۸۸ از ۳۱۰۰ هکتار سطح زیر کشت این محصول، حدود ۳۰۰۰ تن بوده‌است. در شهرستان فردوس، انواع مختلفی از پسته مانند کله قوچی، احمد آقایی، محلی و فندقی تولید می‌شوند

 

از جاذبه های مذهبی این شهرستان میتوان به مقبره امامزادگان سلطان محمد و سلطان ابراهیم اشاره کرد. سلطان محمد و سلطان ابراهیم (علیه السلام) دوتن از نوادگان امام موسی کاظم (ع) هستند که در محله سادات شهر فردوس آرمیده اند. بنای آرامگاه به دوران تیموری تعلق دارد و علیرغم گذر زمان و بروز زلزله های متعدد هنوز استوار و شکوه خود را حفظ کرده است.

 تزئینات نقاشی که جدیدا نمایان شده و گنبد کاشیکاری شده آن با سابقه رفیع خود تعلق این بنا را به دوره تیموری تائید می نماید.

 رواق های گرداگرد حیاط این امامزاده همواره استراحتگاه زائران بوده است. آرامگاه امامزادگان فردوس علاوه بر معنویت خاصی که به خطه فردوس بخشیده است؛ یکی از منزلگاه های اصلی زائران بارگاه ملکوتی امام رضا (ع) در طول تاریخ بوده است

 

در مراسم عزاداری محرم این شهرستان در دهه ی اول محرم هر شب مراسم روضه خوانی و سینه زنی برگزار می گردد. و از روز ششم تا روز عاشورا علاوه بر شب ها در روز نیز مراسم تعزیه برقرار است و ظهر ها از عزاداران پذیرایی می گردد که معمولا از نذورات مردم . در روز عاشورا این عزاداری به اوج خود می رسد و از صبح مردم در مرکز شهر و جلو هیئت ها حضور یافته و عده ای به آماده کردن نخل مشغول می شوند . یکی از سنت های قدیمی در روز عاشورا حرکت دادن نخل است مردم برای آماده کردن نخل طناب و نخ و پارچه و ... آورده و تعدادی از مردان با تجربه به طناب پیچی و مستحکم نمودن نخل و پوشش آن با پارچه اقدام می کنند. زیرا مسیری طولانی را بر روی دوش جوانان طی کند. قبل از نماز ظهر نوحه خوانی و سینه زنی انجام میشود و پس از آن به اقامه نماز ظهر عاشورا میپردازن .پس از اتمام نماز تمامی هیئات و مردم در پشت نخل ها به سمت مسجد جامعه میروند و در آنجا نیز مراسم سینه زنی و نوحه خوانی و خواندن مدخل انجام میشود و در شب روز 11 محرم مراسم شام غریبان برگذار میشود.

  

شهرستان فردوس، در مجموع دارای ۴۱۵ کیلومتر جاده آسفالته بوده که ۳۸ کیلومتر آن بزرگراه است. همچنین ۹۷درصد روستاهای با بیش از ۲۰ خانوار جمعیت در این شهرستان از راه آسفالته برخوردارند که بیشترین میزان در استان خراسان جنوبی است.